Gümüşhane’de vuku bulan az bilinen ama çok önemli bir Bizans Zaferi, Satala Zaferi!
Roma veya Bizans Ermenistanı, Türkiye’nin Sivas, Doğu Anadolu’da Van Gölü’nün batısı ve güneyde Midyat’a kuzeyde Hopa’ya kapsayan Bizans kontrolünde bölgenin İmparatorluk döneminde genel adıdır.
Bizans İmparatorluğu’nun Roma imparatorluk döneminden kalma burada bulunan çok stratejik bir garnizon kenti olan Satala’da (Gümüşhane Kelkit’in Sadak Köyü) M.S. 530 yazında General Sittas komutasında Sasanilere (Persler) karşı Bizanslılar etkileyici bir zafer kazandı.
Bu savaş esasen Doğu Gürcü Krallığı’nda hakimiyet için 526’dan 532’ye kadar süren ve genel olarak İberya Savaşları (İberya, Gürcistan’ın eski coğrafi adı) diye adlandırılan Bizans ve Sasani imparatorlukları arasında süre gelen savaşlardan biridir.
Doğu Gürcü Krallığı genel olarak Sasanilerin elindeyken Gürcistan’ın Karadeniz’deki bütün kıyıları Kolhis, Bisans’ın elindeydi ve iki tarafta fırsatını bulduklarında bir birlerine üstünlük için savaşa giriyor ve bu savaşlarda Bizans savunma Sasaniler saldırı yapan taraftı genelde ve Bizans Ermenistan’ın önemli kentlerinden Erzurum ve Ani zaman zaman Doğu Gürcü Krallığı’nın ve Sasanilerin hakimiyetinede girmiştir.
530 yazında, muhtemelen Temmuz ayı sonlarında gerçekleşen Satala Savaşı, Jüstinyen devrinin az bilinen savaşlarından biridir.
Satala’daki Bizans ordusuna, Jüstinyen’in Başkomutanı olmak için bir süreliğine Belisarius ile yarışan Sittas komuta ediyordu.
Sittas ve Belisarius, 527’de imparator olmadan önce Jüstinyen’in muhafızları olarak Bizans Ordusuna birlikte katılmışlardı ve Belisarius’dan önce Sittas 528’de general oldu, Bizans Ordusu Bizans Ermenistan’ı generali rütbesine ulaştı.
530’a gelindiğinde Sittas yeniden terfi etmişti ve şimdi imparatorun huzurundaki ordunun başı olan iki generalden biri oldu, (Magister Militum Praesantalis).
Magister Militum Presantalis sıfatıyla Satala’da ki Bizans Ordusunun Generali Dorotheos’a Sasanilere karşı doğunun emniyetini ve Sasani saldırılarına karşı görevlendirildi.
Altıncı yüzyılda Bizans Ermenistanı, Bizans ve Pers İmparatorlukları arasında tansiyonun sürekli yükseldiği bölgeydi.
530 yazında Mihr-Meroe komutasındaki bir Sasani ordusu Sasani kontrolündeki Van’ın doğusundan hücum ederek Bizans Ermenistan’ını, Muş, Kars, Ani ve Erzurum’u işgal etti.
30.000 kişilik Sasani Ordusuna karşı Sittas ve Dorotheos’un bu istilaya karşı koymak için yalnızca yaklaşık 15.000 adamı vardı ve Bizanslılar Satala’nın surlarının dışında Sasanileri karşıladı.
Bizans Ordusunun kontrolünü tamamen Sittas aldı ve ordusunu şu şekilde düzenledi:
Dorotheos ve birliklerin çoğu Satala’da kalırken, Sittas 1.000 süvari alarak Satala’nın yakınındaki küçük bir tepenin arkasına saklandı, muhtemelen bugünkü Çömlecik Deresi üzerindeki DSİ Sadak sulama barajının doğu yakasındaki tepelerden kuzey tarafındaki olmalı.
Mihr-Meroe ve Sasani Ordusu Satala’ya yaklaşıp bir saldırı hazırlığı için şehri kuşatmaya başladığında, Sittas ve süvarileri tepenin arkasından hücum etti ve Sasani kuvvetlerini arkadan kuşattı.
Eşzamanlı olarak, Dorotheos ve ordunun geri kalanı Satala’dan hücum etti ve şiddetli bir savaşın ardından Sasaniler geri çekildiler ve kısa süre sonra Sasani kontrolünde bulunan kendi topraklarına çekilerek Bizans topraklarını boşalttılar.
Stala Savaşında Sittas 15.000 askerle, 30.000 kişilik Sasani ordusunu yendi, bu sadece sonuç olarak değil askeri strateji açısından da çok önemli bir zaferdi.
Satala Muharebesi’nin hak ettiği kadar bilinmemesinin nedeni, Belisarius’un Mezopotamya’da Dara Muharebesi’nde Sasanilere karşı kazandığı büyük zaferle aynı yaz olmasıdır.
Haziran 530’da general Belisarius, kariyerinin en büyük savaşı olan Dara Savaşı’nda büyük bir zafer kazandı. Savaşın Haziran ayında yapıldığını biliyoruz, ancak kesin tarihten emin değiliz ve Satala Savaşının Dara’dan sonra olduğunu da biliyoruz, o yüzden Temmuz Ayı sonlarında olduğu düşünülüyor.
Belisarius’un Dara’daki zaferi, Bizans’ın Belisarius yanlısı tarihçisi Prokopius’un Savaşların Tarihi adlı eserinde 7 sayfa olarak işlenirken, Sittas’ın Satala’daki zaferine ancak 1 sayfa yer verdi ve Prokopius’un yazdıkları ana kaynak olarak alındığı için Sittas ve Satala Zaferi gölgede kaldı.
Bu gün olduğu gibi o günde propaganda çok etkiliydi ve Prokopius’un yaptığıda Belisarius’un itibarı için etkili bir propagandaydı.
530’dan sonra Sittas ve Belisarius’un hayatları tamamen değişti ve bir birlerinden koptular.
General Sittas kariyerinin büyük bir bölümünde doğuda kaldı ancak 538 veya 539’da genç yaşta öldü.
Belisarius ise 332’de Nika Ayaklanması’nın bastırılmasıyla büyük bir güce ve şana ulaştı ve 533-549 yılları arasında Kartaca’dan, İtalya’ya bir dizi seferlere katılarak, kazandığı savaşlarla imparatorluğun Batısını ve Kuzey Afrika’yı adeta yeniden Doğu ile birleştirdi ama bu uzun sürmedi.
Belisarius şüphesiz Jüstinyen döneminde ve genel olarak Doğu Roma tarihinde en büyük generaldi ancak, en azından 530’da Satala Savaşı’nın sonucu olarak Sittas’ın en az Belisarius kadar ve belki de daha da önemli bir general olduğunu düşünmek hiçde yanlış olmaz çünkü Satala Savaşı, muhtemelen Dara Savaşı kadar etkileyici bir Bizans zaferiydi ve Sasaniler kazansaydı bütün Gürcistan, Türkiye’nin doğusu, Karadeniz ve Kelkit Vadisini ele geçiren Sasanilerin soluğu Eskişehir’e kadar çok geniş bir bölgeyi kontrolleri altına almamaları hiçde sürpriz olmazdı.
6’nci yüzyılda kazanılan Satala Zaferi Bizans’a en azından bir 100 yıl kazandırmıştır, bunuda daha iyi anlamak için 7’nci yüzyılda tekrar başlayan ve Bizans’ı tarih sahnesinde silecek kadar etkili olan ama sonuç olarak İmparator Heraklius ve komutanlarının kararlıkları sayesinde Sasanilerin, yani Perslerin tarih sahnesinden silindiği 602 -628 yılları arasında süre gelen Bizans – Sasani savaşlarının çıkış nedenlerini ve egemenlik sahalarını bilmek gerek ve tabi bu iki güçlü imparatorluğun savaşları bir birlerinin zayıflattığı için İslam ile tarih sahnesine çıkmaya başlayan Araplara karşı savunmasız kalan Bizans sürekli ve hızlı bir şekilde toprak kaybetmesine neden olmuştur, oda başka bir yazı konusudur.
Satala’da kazılar halen sürüyor.
Metin Yılmaz / NationalTurk
İstanbul’un ve Bizans’ın Tarihine Damgasını Vuran Kadın; Theodora!
Mitolojide ve Kutsal Kitaplarda Zeytin Ağacı!